ข้อคิด
ข้อคิดในกัณฑ์ทศพร
1. ต้อกระทำความดี
2. ต้องรักษาความดีนั้นไว้
3. หมั่นเพิ่มพูนความดีให้มากยิ่งขึ้น
ข้อคิดในกัณฑ์หิมพานต์
1. คนดีที่ไหนไม่สำคัญ แต่สำคัญที่ทำดีหรือปล่าว
2. การเสียสละแบ่งปันเป็นหัวใจของการสร้างสรรค์สังคม
3. ความเห็นแก่ตัวเป็นภัยอันยิ่งใหญ่ของการอยู่ร่วมกัน
1. คนดีที่ไหนไม่สำคัญ แต่สำคัญที่ทำดีหรือปล่าว
2. การเสียสละแบ่งปันเป็นหัวใจของการสร้างสรรค์สังคม
3. ความเห็นแก่ตัวเป็นภัยอันยิ่งใหญ่ของการอยู่ร่วมกัน
ข้อคิดในทานกัณฑ์
1. ความรักของแม่ความห่วยใยของเมีย ยิ่งกว่ารักและห่วงใยของใครๆในโลก
2. เพื่อประโยชน์สุขของส่วนรวม ผู้มุ่งโพธิญาณย่อมมิหวั่นไหวต่ออุปสรรค
1. ความรักของแม่ความห่วยใยของเมีย ยิ่งกว่ารักและห่วงใยของใครๆในโลก
2. เพื่อประโยชน์สุขของส่วนรวม ผู้มุ่งโพธิญาณย่อมมิหวั่นไหวต่ออุปสรรค
3. ชีวิตเป็นอนิจัง อย่าจริงจังจนเกินไปนัก
ข้อคิดในกัณฑ์วนประเวศน์
1. ยามจน ยามเจ็บ ยามจากเป็นกาลเวลาที่ควรจะได้รับความเห็นใจเหลียวแลช่วยเหลือจากญาติมิตรหรือเพื่อนร่วมโลก
2. ผลดีของมิตรแท้ คือ ไม่ทอดทิ้งในยามยาก ประคองคราวลำบากอุ้มชูในยามตกต่ำ
3. น้ำใจของคนดีหากรู้ว่าความสุขของคนส่วนมากจะตั้งอยู่ได้เพราะการเสียสละของตนก็ยินดีที่จะสละโอกาสและโชคลาภอันพึงได้ด้วยความเต็มใจ
1. ยามจน ยามเจ็บ ยามจากเป็นกาลเวลาที่ควรจะได้รับความเห็นใจเหลียวแลช่วยเหลือจากญาติมิตรหรือเพื่อนร่วมโลก
2. ผลดีของมิตรแท้ คือ ไม่ทอดทิ้งในยามยาก ประคองคราวลำบากอุ้มชูในยามตกต่ำ
3. น้ำใจของคนดีหากรู้ว่าความสุขของคนส่วนมากจะตั้งอยู่ได้เพราะการเสียสละของตนก็ยินดีที่จะสละโอกาสและโชคลาภอันพึงได้ด้วยความเต็มใจ
ข้อคิดในกัณฑ์ชูชก
1. บุรุษจะบรรลุความสำเร็จอันสูงสุดได้ เมื่อไม่หลงในอำนาจของสตรี
2. สามีแก่ทุกข์ใจเพราะได้ภรรยาสาว
3. ความรู้เป็นพิษเพราะเหตุที่ไม่ใช้อาหารเป็นพิษเพราะเหตุไฟธาตุไม่ย่อย เมียสาวได้ผัวแก่
1. บุรุษจะบรรลุความสำเร็จอันสูงสุดได้ เมื่อไม่หลงในอำนาจของสตรี
2. สามีแก่ทุกข์ใจเพราะได้ภรรยาสาว
3. ความรู้เป็นพิษเพราะเหตุที่ไม่ใช้อาหารเป็นพิษเพราะเหตุไฟธาตุไม่ย่อย เมียสาวได้ผัวแก่
ข้อคิดในกัณฑ์จุลพน
1. มีอำนาจหากขาดสติปัญญาไตร่ตรองย่อมถูกหลอกได้ง่าย
2. คนโง่ย่อมเป็นเหยื่อของคนฉลาด
3. ไว้ใจทาง วางใจคน จะจนในตนเอง
1. มีอำนาจหากขาดสติปัญญาไตร่ตรองย่อมถูกหลอกได้ง่าย
2. คนโง่ย่อมเป็นเหยื่อของคนฉลาด
3. ไว้ใจทาง วางใจคน จะจนในตนเอง
ข้อคิดในกัณฑ์มหาพน
1. ฉลาดแต่ขาดเฉลี่ยว มีปัญญาแต่ขาดสติหย่อนปฏิบัติตนก็พลาดท่าเสียทีได้ง่าย
2. คนคดมักพูดหวาน คนพาลมักพูดเพราะ ต้องวิเคราะห์วินิจฉัยให้ถ้วนถี่
3. คบคนให้ดูหน้า ซื้อผ้าให้ดูเนื้อ ซื้อเสื้อให้ดูลาย
1. ฉลาดแต่ขาดเฉลี่ยว มีปัญญาแต่ขาดสติหย่อนปฏิบัติตนก็พลาดท่าเสียทีได้ง่าย
2. คนคดมักพูดหวาน คนพาลมักพูดเพราะ ต้องวิเคราะห์วินิจฉัยให้ถ้วนถี่
3. คบคนให้ดูหน้า ซื้อผ้าให้ดูเนื้อ ซื้อเสื้อให้ดูลาย
ข้อคิดในกัณฑ์กุมาร
1. พ่อแม่ทุกคนย่อมรักลูกเหมือนกันแต่เป็นห่วงไม่เหมือนกกัน โดยห่วงหญิงมากกว่าชาย
2. การเป็นผู้รู้กาลเทศะ เป็นบันไดสู่ความหวัง
3. ทานอันยิ่งบัรฑิตย่อมสรรเสริญ แต่ปุถุชนมักติเตียน
1. พ่อแม่ทุกคนย่อมรักลูกเหมือนกันแต่เป็นห่วงไม่เหมือนกกัน โดยห่วงหญิงมากกว่าชาย
2. การเป็นผู้รู้กาลเทศะ เป็นบันไดสู่ความหวัง
3. ทานอันยิ่งบัรฑิตย่อมสรรเสริญ แต่ปุถุชนมักติเตียน
ข้อคิดในกัณฑ์มัทรี
1. ลูกดีชื่นใจพ่อแม่ ลูกแย่พ่อแม่ช้ำใจ
2. ลูกกัญญู ชาวโลกอนุโมทนา เทวดาชื่นชม พรหมก็สรรเสริญ
1. ลูกดีชื่นใจพ่อแม่ ลูกแย่พ่อแม่ช้ำใจ
2. ลูกกัญญู ชาวโลกอนุโมทนา เทวดาชื่นชม พรหมก็สรรเสริญ
ข้อคิดในกัณฑ์สักบรรพ
1. การทำดีแม่ไม่มีคนเห็น แต่เทวดาย่อมเห็น
2. ภรรยาที่ดีพึงสนับสนุนกิจการของสามี
1. การทำดีแม่ไม่มีคนเห็น แต่เทวดาย่อมเห็น
2. ภรรยาที่ดีพึงสนับสนุนกิจการของสามี
ข้อคิดในกัณฑ์มหาราช
1. คนดีตกน้ำไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้
2. พึงสละทรัพย์เพื่อรักษาอวัยวะ พึงสละอวัยวะเพื่อรักษาชีวิต พึงสละชีวิตเพื่อรักาความถูกต้อง คือ ธรรม
1. คนดีตกน้ำไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้
2. พึงสละทรัพย์เพื่อรักษาอวัยวะ พึงสละอวัยวะเพื่อรักษาชีวิต พึงสละชีวิตเพื่อรักาความถูกต้อง คือ ธรรม
ข้อคิดในกัณฑ์ฉกษัตริย์
1. จากกันยามได้เห็นน้ำใจ จากกันยามตายได้เห็นน้ำตา
2. การให้อภัยเป้นเพราะได้สำนึกเป็นเหตุให้ลบรอยร้าวฉาน สันติสุขย่อมเกิดแก่โลกและสังคม
1. จากกันยามได้เห็นน้ำใจ จากกันยามตายได้เห็นน้ำตา
2. การให้อภัยเป้นเพราะได้สำนึกเป็นเหตุให้ลบรอยร้าวฉาน สันติสุขย่อมเกิดแก่โลกและสังคม
ข้อคิดในนครกัณฑ์
พระเวสสันดรเสด็จขึ้นเสวยราชย์ครองแผ่นดินทำให้ไพร่ฟ้าเสนาอำมาตย์มีสุขสงบกันทั่วทั้งแคว้น ชาวเมืองต่างหวั่นถือศีลบำเพ็ญกุศลตามสัตย์อธิษฐานของพระเวสสันดร ฝ่ายกษัตริย์เมืองกลิงครฐก็นำช้างปัจจัยมาเคนทร์มาถวายคืนเพราะบ้านเมืองมีฝนตกต้องตามฤดูกาลแล้วพระเวสสันดรก้ทรงอยู่ในทศพิธราชธรรมและยังคงทรงบริจาคทานเป็นเนืองนิตย์ จนพระชนมายุได้ 120 พรรษา จึงสิ้นพระชนม์ แล้วได้อุบัติเป็นเท้าสันดุสิตเทพบุตรบนสวรรค์ชั้นดุสิต
